Tweet

3D printen: revolutie of de nieuwe Napster? (deel II) /reageer

Worden 3D-printers de nieuwe Napster? Met driedimensionaal printen kan iedereen (bijna) alles maken dat hij zoekt, van reserveonderdelen tot zelfverzonnen objecten tot dat dure merkproduct. Op internet zijn nu al allerlei fantastische mogelijkheden te zien.

In het vervolg op de techniek, het octrooirecht en het modellenrecht, nu het merkenrecht en het auteursrecht.

Het merkenrecht

Het merkenrecht beschermt gebruik van een “onderscheidingsteken” tegen misbruik door anderen. Een onderscheidingsteken is bijvoorbeeld de naam of het logo van een product of dienst, maar ook vormen van producten kunnen worden beschermd als merk. Het bekendste voorbeeld van een vormmerk is het Coca-Colaflesje. Andere vormmerken zijn het Yakult-flesje of de driehoekvormige Toblerone-chocola.

Een vorm kan een merk zijn wanneer deze het product laat onderscheiden van producten van de concurrent. Met die Coca-Colafles lukt dat prima. Het LEGO-blokje bleek echter geen merk. Dat blokje moet nu eenmaal die vorm hebben om ermee te kunnen bouwen, en dan mag die vorm niet als merk worden gemonopoliseerd. Ook moet het gaan om een vorm die puur de versiering betreft. Vormen die functionaliteit realiseren, moeten via een octrooi beschermd worden.

Driedimensionaal printen kan op twee manieren tegen merkrechten aanlopen. Allereerst kunnen mensen dus vormen uitprinten die als merk beschermd zijn. Maar daarnaast kunnen mensen allerlei producten printen en die voorzien van de merknaam of het logo. Dat is merkinbreuk: de merkhouder kan de producten opeisen en laten vernietigen. Ook als ik ze alleen maar in het openbaar draag of gebruik. En let wel: niet alleen als het product namaak is van het echte merkproduct. Ook als het een geheel zelfverzonnen product is, een Nike-schaakset bijvoorbeeld.

Bij het merkenrecht geldt net als bij het octrooi- en modellenrecht de beperking dat er alleen bij commercieel (bedrijfsmatig) gebruik inbreuk kan worden gepleegd op een merk. Niet-commercieel namaken of voeren van een merk zou dus geen inbreuk moeten zijn. Wie echter merkproducten uitprint en verkoopt of verhandelt, ook op beperkte schaal, pleegt inbreuk.

Het auteursrecht

Het auteursrecht begon ooit als bescherming van teksten en tekeningen, maar is langzaam maar zeker opgeschoven naar de beschermer van alle creatieve prestaties die op een of andere manier te omlijnen zijn in enig medium. En dat omvat véél: ook een geur is auteursrechtelijk te beschermen.

Auteursrecht geldt ook voor het uiterlijk van gebruiksvoorwerpen. Daarmee is er overlap met het modelrecht. De grens voor creativiteit ligt wel iets hoger dan bij het modelrecht, maar niet hoger dan bij andere soorten auteursrechtelijke werken. De eis is wel dat het voorwerp geen zuiver functionele vorm heeft. Functionele aspecten moeten via een octrooi beschermd worden (als dat kan gezien de strenge eisen aan nieuwheid en inventiviteit daarbij). Het moet bij auteursrecht gaan om iets creatiefs, en functie staat haaks op creativiteit.

Het auteursrecht geldt ook richting particulieren, en niet alleen voor bedrijven. Maar gelukkig is er een uitzondering in de wet: het is toegestaan om voor strikt eigen niet-commercieel gebruik kopieën te maken van beschermde werken. Dat maakt het mogelijk om voor jezelf driedimensionale auteursrechtelijk beschermde objecten te printen. Zolang je die niet verhandelt, is er geen probleem. Ook een 3D-printlab dat alleen in opdracht print, en dus niet zelf voorraad aanlegt of met specifieke onderdelen reclame maakt, zou daarmee onder deze regeling vrij kunnen lopen van auteursrechteninbreuk. Maar een bedrijf of onderzoeksinstelling kan deze uitzondering niet gebruiken. Die zal voor elk te printen ontwerp toestemming moeten vragen van de maker.

Een CAD-bestand valt op zichzelf ook onder het auteursrecht. Auteursrecht geldt namelijk voor alle verschijningsvormen van een werk. Een foto van een standbeeld maken mag alleen met toestemming van de maker van het standbeeld.

Scannen van producten

Naast het printen zelf is er nóg een essentieel aspect voor driedimensionaal printen: hoe kom je aan een CAD-bestand, als de intellectueel eigendomshouder dat niet zelf beschikbaar stelt? Een optie is zelf een origineel scannen. Hiervoor zijn allerlei producten beschikbaar, van dure laserscanners tot een iPhone app.

Kun je tegen een IE-recht (octrooien, modellen, merken en auteursrecht) aanlopen bij het scannen? Als particulier niet snel. Een scan maakt namelijk geen nieuw product maar alleen een blauwdruk of foto van het product. Met octrooien, modelrecht of merkenrecht heb je dan niets te maken. Het is wel een inbreuk op het auteursrecht om een werk te fotograferen (en dus ook om het te scannen) maar dat kan worden verexcuseerd onder de thuiskopie-exceptie. Die geldt namelijk ook voor verveelvoudigingen in andere vorm: of je nu muziek van CD naar MP3 omzet, of een driedimensionaal kunstobject fotografeert of inscant, het is voor strikt eigen gebruik toegestaan.

Een bedrijf dat scandiensten aanbiedt, zal ook weinig last hebben van intellectuele eigendomsrechten. Een scanapparaat is een generieke tool, dat alles scant dat je ervoor zet. Dat is moeilijk op te vatten als een inbreuk op een specifiek intellectueel eigendomsrecht. Heel misschien ontstaat er een zorgplicht voor zo’n bedrijf wanneer ze (moeten) weten dat er structureel en grootschalig beschermde zaken gescand worden. Maar met alle discussies over auteursrechtenfilter- en blokkadeplichten voor internetproviders zou het me niets verbazen als hier toch grenzen aan gesteld gaan worden.

Als je voor dat scannen een museum of bedrijfsgebouw in moet, dan heb je trouwens wel een probleem. Op grond van het eigendomsrecht mag een bedrijf of instelling namelijk regels stellen aan wat je mag doen met camera’s. Ook als er geen IE-recht rust op de objecten die je wilt fotograferen. Is fotograferen verboden, dan moet je scanner ook in de tas blijven.

De 3d Pirate Bay

Het is begrijpelijk dat er geen expliciete regels in de wet staan over driedimensionaal printen of over CAD-bestanden waarmee digitale producten kunnen worden geprint. Deze wetten zijn ingevoerd in een tijd dat er eigenlijk alleen belang was bij optreden tegen industrieel geproduceerde namaak, vandaar dat die rechten expliciet eisen dat sprake is van beroeps- of bedrijfsmatige namaak of imitatie. Particulieren gaan dus meestal vrijuit. Nog even afgezien van het feit dat het natuurlijk erg moeilijk is om te bewijzen dat iemand privé thuis iets heeft geprint (op papier of driedimensionaal) waar een recht van een ander op rust.

De strijd tegen online auteursrechtschendingen heeft echter laten zien dat er altijd wel een mouw te passen is aan zo’n maas in de wet. En dat gaan we vooral zien in rechtszaken rond sites waar je CAD-bestanden kunt downloaden. Sites als deze zullen namelijk snel weggezet worden als piratensites, net zoals dat gebeurde met sites die op een of andere manier behulpzaam waren bij het downloaden van muziek en films.

Met name stichting BREIN heeft hier al heel wat bereikt: van linksites tot torrentsites en discussiefora met verwijzingen, ze zijn allemaal door de rechter verboden, omdat ze op een of andere manier structureel behulpzaam waren bij schendingen van auteursrechten. Ook al stond dat nergens in de auteurswet. Waarom zou dat anders gaan bij een site met CAD-bestanden voor zeg Nike-schoenen, LEGO-steentjes of iPhone-covers?

Is dit doemdenken? Nee. Elke nieuwe innovatie op distributiegebied, van de pianola tot de grammofoonplaat, de bioscoop, de audio- en videocassette tot bittorrent, werd verketterd als mechanisme voor piraterij. Van de grammofoonplaat zouden we onze stembanden verliezen, de videorecorder was een sluipmoordenaar op het auteursrecht, betaaltelevisie een monster. Pas na héél veel geduw en getrek wilde daar nog wel eens verandering in komen.

Ik hoop dat het met driedimensionaal printen niet zo ver gaat komen: deze techniek zal net zo’n grote impact hebben als het internet, en verdient het niet om in de hoek van piraterij te worden weggezet.