Column/ Een Griekse tempel in San Jose /reageer

Column: Christine Karman

Christine werkt sinds 1994 als technologie-expert. Ze heeft aan de wieg gestaan van diverse technologie-bedrijven, en is daarnaast mede-oprichter en bestuurslid bij Meldpunt.
Christine was in 2001 Technology Pioneer bij het World Economic Forum en in 2002 en 2004 jurylid bij de Technology Review 100 op MIT. Ze vervult meerdere adviesfuncties. Momenteel is ze ook associate consultant bij Stratix Consulting. Haar persoonlijke website en blog is christine.nl.
Sinds 2008 bouwt Christine apps voor Android, ze spreekt soms op Android Dev Camps en andere op innovatie en technologie gerichte forums.

Ayn Rand heeft maar één boek geschreven dat volgens mij de moeite waard is: The Fountain Head. In dat boek zet Rand haar ideeën uiteen op het gebied van economie, politiek en esthetiek. Libertijnse ideeën waarin voorop staat dat je als individu je eigen keuzes moet kunnen maken zolang je anderen maar geen schade berokkent.
Sinds ik The Fountain Head heb gelezen, kijk ik met andere ogen naar Amerikaanse architectuur, en meer in het algemeen naar Amerikaanse esthetiek.

De hoofdpersoon in het boek, Howard Roark, is een architect die worstelt met de toen (en nu) heersende cultuur in de Amerikaanse architectuur. Roark is door Rand gemodelleerd naar Frank Lloyd Wright. Roark wordt van de architectuur opleiding getrapt, niet omdat hij geen goede leerling is, integendeel, hij is briljant – maar omdat hij weigert zijn ontwerpen voor woonhuizen en kantoren te voorzien van Dorische zuilen of neo-Gotische ornamenten zoals in zijn tijd gebruikelijk, nee zelfs vereist was. Roark ontwerpt als zelfstandig architect wel mooie gebouwen, maar zodra in één van zijn projecten een andere architect betrokken raakt, verschijnen onmiddellijk de zuiltjes, ornamentjes, zinloze afdakjes en dergelijke.

Hoe is het mogelijk dat zo’n machtig land, dat in staat is mensen op de maan te zetten, dat zowat alle geavanceerde technologie heeft gecreëerd waar we nu mee leven, op het gebied van architectuur zo behoudend en weinig creatief is?

Als je het boek leest dan lijkt het wat overdreven, die ijver waarmee de neoklassieke architectuur wordt gehandhaafd. Maar ben je in de Verenigde staten en kijk je om je heen, dan zie je dat het echt waar is. Kijk maar naar het Capitool, of het Witte Huis dat gemodelleerd is naar een Griekse tempel. En niet alleen monumentale gebouwen uit de achttiende eeuw zijn zo gebouwd. Midden in San Jose staat de St Joseph kerk die is gebouwd aan het eind van de negentiende eeuw en die een allegaartje is van oude bouwstijlen, met in het midden een stuk Griekse tempel. Of Zeus er welkom is weet ik niet. En het gaat nog verder. Je komt een in Victoriaanse stijl gebouwd huis binnen, en in de woonkamer staan middenin aan weerszijden twee volkomen nutteloze enorme zuilen. Je loop door een naar het lijkt normale woonbuurt, en praktisch ieder huis heeft zinloze zuiltjes aan weerszijden van de voordeur of zelfs van de ramen, namaak-friezen boven de deur of boven de ramen, en allerlei zinloze ornamenten die van klassieke bouwwerken zijn gekopieerd.

In San Jose kun je naar kamermuziek concerten van bekende ensembles, georganiseerd door de San Jose Chamber Music Society in een leuk theater downtown, Le Petit Trianon. De ensembles die optreden maken mooie muziek, maar op de foto zie je al dat je ook hier ondergedompeld wordt in neoklassieke architektuur, in dit geval gebouwd in 1923. De akoestiek is goed, een bezoek raad ik aan, als je ertegen bestand bent de hele avond tegen een dekor van zuiltjes, friezen en andere overbodige ornamenten aan te kijken.

Wat ik me nu afvraag is hoe het kan dat in het machtigste land ter wereld dat in staat is mensen op de maan te zetten, dat zowat alle geavanceerde technologie heeft gecreëerd waar we nu mee leven, op het gebied van architectuur zo behoudend en weinig creatief is? Dat er kitsch gebouwen zijn, dat begrijp ik. Dat er mensen zijn die dat mooi vinden, dat wil er ook in. Maar hoe kan het dat het merendeel van de gebouwen kitsch is en dat iedereen hier dat mooi vindt? Ik ben geen cultuur-critica – en misschien daardoor ook niet de meest geschikte persoon om over dit onderwerp te schrijven – maar sinds het lezen van The Fountainhead intrigeert me dit mateloos. Misschien dat het verklaard kan worden uit het ontstaan van de Verenigde Staten, als kolonistenvolk dat in de loop van een eeuw van oost naar west door Amerika is getrokken. Vuurwapens zijn hier legaal omdat ze in de achttiende en negentiende eeuw essentieel waren in de trek van oost naar west. Het excessieve gebruik van auto’s komt voort uit de noodzaak van onbeperkte bewegingsvrijheid in die tijd. En waar je in een vreemd land door de woeste natuur trekt en dorpen sticht, heeft de mens waarschijnlijk behoefte aan het opnieuw creëren van de vertrouwde stijlen en esthetiek. Zodat men nabouwde wat men uit Europa kende.

Dit teruggrijpen op stijlen uit vroeger tijden beperkt zich niet tot gebouwen. Kijk in een meubelwinkel in San Francisco, en je zit gloednieuwe meubelen in eikenhout in de stijl van grootmoeder. Kijk bij mensen naar binnen, en je ziet overal die meubelen staan, ook bij jonge gezinnen. Wil je meubels in een beetje fatsoenlijk design, dan moet je goed zoeken (maar ze zijn er gelukkig wel).

Vorige week was ik met mijn kinderen in Las Vegas, ik was daar nog nooit geweest – en ik zal er niet zo snel weer naar toe gaan. Ik heb me daar nauwelijks verbaasd over de gondels die in een hotel door nagemaakte kanalen langs een miniatuur San Marco plein varen. Ik heb me daar niet zo zeer verbaasd over een gigantisch paard van Troje in het hotel Caesars Palace. En zelfs niet over het eclecticisme waarin Griekse goden poseren in een Romeinse beeldengroep in een fontein of over de geheel foute raampjes in dat paard van Troje waaruit de Grieken blijkbaar naar buiten moesten kijken. Ik verbaas me er alleen maar over dat de bezoekers van Las Vegas dit alles bloedserieus nemen. Men ziet blijkbaar niet de kitsch die zo massaal kitsch is dat het camp wordt, men ziet een venetiaanse gondel langs het San Marco plein en staat in de rij om een rondje mee te varen. Als ik vertel dat ik met de kinderen naar Las Vegas ben geweest, dan wordt van me verwacht dat we het allemaal erg mooi hebben gevonden. Terwijl mijn oudste zoon zei “wat geweldig dat er mensen zijn die zulke onzin maken, en dat er dan ook nog mensen zijn die het mooi vinden!”.

Misschien heeft het te maken met houvast. Waar de kolonisten behoefte hadden aan bekende symbolen en stijlen in een wereld die zo dramatisch veranderde, hebben wellicht de mensen die onze wereld helpen veranderen met geavanceerde technologie ook behoefte aan houvast op andere gebieden, zoals meubilair en architectuur. En wie ben ik om er over te oordelen. Het is alleen even wennen.