Tweet

Hersenen voorspellen de volgende muzieknoot /1 reactie

Psychologen hebben ontdekt dat onze hersenen voortdurend voorspellen wat de volgende noot wordt als je naar een muziekstuk luistert. Dit maakt ook waarom wij bepaalde muziek mooi vinden en andere lastiger in het gehoor ligt. Maar wat precies aangeboren is en wat aangeleerd is nog niet duidelijk, net zo min als waarom we eigenlijk naar muziek luisteren.

Bij het horen van muziek hebben je hersenen verwachtingen over de volgende noten. Onze waardering voor een compositie hangen daar sterk van af. Klinkt er iets wat je hersenen absoluut niet verwachten, dan wordt het lastiger om de muziek mooi te vinden. Je hoort vaak bij moderne, avantgardistische muziek dat je er eerst naar moet ‘leren luisteren’ om het mooi te kunnen vinden. Dat is precies waar het bij dit effect in je hersenen om gaat.

Muzikale grammatica

Onderzoekers van de University of Londen publiceerden een artikel in Neuroimage waarin ze beschrijven hoe die verwachtingen afhankelijk zijn van wat je tot dan toe aan muziek gehoord hebt. Het is dus afhankelijk van je opvoeding en van je culturele omgeving. Zoals taal grammatica heeft, een logische opeenvolging van woorden, hebben noten in muziek ook een volgorde die aan regels voldoet.

De onderzoekers beschrijven twee experimenten. In het eerste experiment lieten ze veertig mensen naar melodieën luisteren. Deze mensen moesten regelmatig aangeven hoe verrassend ze de daarna volgende noten vonden. Ze kregen daarbij twee verschillende soorten door de computer gegenereerde muziek te horen: één soort waar de toonvolgorde voldeed aan een logische formule, en de tweede soort waarbij de volgorde van de tonen was gebaseerd op statische gegevens van bestaande muziek.
De veertig mensen vonden de muziek gebaseerd op bestaande muziek veel minder verrassend dan de op logische regels gebaseerde muziek. Ook ontdekten ze dat musici minder vaak aangaven dat ze iets verrassend vonden dan niet-musici, en dat bij bekende melodieën de verrassing het kleinst was. Dit geeft aan dat ervaring met muziek een grote rol speelt.

Muziek raakt ons

In een tweede experiment werden de hersengolven van twintig mensen gemeten terwijl ze naar muziek luisterden. In de muziek zaten af en toe onverwachte noten. De onderzoekers zagen dat de hersengolven in reactie op de onverwachte noten veranderden. Die verandering in hersengolven trad met name op in de hersengebieden die in verband worden gebracht met het verwerken van emoties en bewegingen.

Melodie aangeleerd, ritme aangeboren?

Gevoel voor melodie lijkt dus voor een groot deel aangeleerd te zijn. Voor ritmegevoel lijkt het er daarentegen juist op dat dit aangeboren is in plaats van aangeleerd. Onderzoeker Henkjan Honing van de Universiteit van Amsterdam ontdekte dat baby’s een veel beter ritmegevoel hebben dan volwassenen. In een experiment kregen pasgeboren baby’s ritmes te horen waarbij op een belangrijk moment een gat in het ritme viel. Daarbij werden hun hersengolven gemeten. Hieruit bleek dat een onverwachte verandering zorgde voor een verrassingsreactie in de babyhersenen. Dat betekent dat de baby’s het oorspronkelijk ritme al kunnen volgen. Omdat baby’s al drie maanden voor de geboorte kunnen horen, kan het zijn dat ze ritmes hebben aangeleerd in de moederbuik, bijvoorbeeld op basis van het horen van hartslag. Maar voor chimpansees en bonobo’s geldt ook dat ze voor de geboorte al kunnen horen en dus ook de hartslag van hun moeder meekrijgen, maar hun hersenen reageren niet op dezelfde manier op onverwachte veranderingen in een ritme. En de babyhersenen bleken ook verrast te reageren als een zeer gecompliceerd ritme opeens een lacune vertoonde, en scoorden in deze test beter dan volwassenen. Het lijkt er dus op dat ritmegevoel aangeboren is, en dat je het zelfs kunt afleren als je er niets mee doet…

Maar waarom?

Waarom we naar muziek luisteren is wetenschappers nog niet duidelijk. Het is evolutionair gezien opvallend dat mensen muzikaal zijn, maar dieren niet of nauwelijks. De theorieën lopen uiteen. Muziek kan van oorsprong een communicatiemiddel zijn, zoals de taal tussen volwassenen en baby’s vaak melodieus gebrabbel is. Of een bijproduct van taal. Of muziek is bedoeld voor seksuele selectie, of voor het bevorderen van groepsgevoel. Het zou volgens Honing ook een soort mentaal spel kunnen zijn, om onze hersens te trainen, zoals stoeien onze motoriek traint. Ook heeft muziek veel met emoties te maken. Volgens Honing kan een verklaring liggen in het feit dat we met muziek ‘negatieve emoties veilig droog kunnen oefenen’.

Meer lezen over waarom we muziek luisteren? In 2009 verscheen het boek Iedereen is muzikaal van Henkjan Honing.