Tweet

In de tang van het octrooi /3 reacties

Kennis omzetten in klinkende munt: de Nederlandse universiteiten doen het steeds vaker; bijvoorbeeld met behulp van octrooirechten. En waarom ook niet? Wie het slim aanpakt, verdient de kosten van een octrooi via dure licenties gemakkelijk terug. Het octrooirecht brengt echter ook nadelen met zich mee, zowel voor de maatschappij als voor de wetenschap. Onderzoeker Maurice Schellekens: “Octrooirechten kunnen innovatie tegenhouden.”

Een belangwekkende uitvinding gedaan? Als de uitvinding werkelijk innovatief is en een industriële toepassing ligt in het verschiet, dan is er octrooi op aan te vragen. Het kost een flink veel geld – tienduizenden euro’s voor een europees octrooi is gebruikelijk – maar dan heeft u ook wat: iedereen die van de vinding gebruik wil maken, zal dit de komende jaren alleen onder uw prijzige voorwaarden mogen doen.

Kankergenen

Dit intellectuele eigendomsrecht is volgens de voorstanders ervan een belangrijke voorwaarde voor innovatie: wie wil immers investeren in duur, risicovol onderzoek, wanneer het product hiervan straffeloos valt te kopiëren? Er kleven echter ook nadelen aan het principe. Zo vroeg het Amerikaanse bedrijf Myriad Genetics in 2001 succesvol octrooi aan op twee menselijke genen, BRCA1 en BRCA2, ook wel ‘kankergenen’ genoemd. Afwijkingen van de genen kunnen bepaalde vormen van borstkanker veroorzaken. Myriad eiste met dit octrooi in handen het alleenrecht op het gebruik van de informatie.

Vrouwen die tot de risicogroep behoorden, konden zich uitsluitend door Myriad laten testen. Door het gebrek aan concurrentie werden de tests erg duur en traag. Bovendien was wetenschappelijk onderzoek naar de genen door anderen vanaf dat moment illegaal. De verschillende Europese instanties die het eigendomsrecht aanvochten, wonnen uiteindelijk de rechtszaak. Het voorval is echter exemplarisch voor het dilemma dat intellectuele eigendomsrechten met zich meebrengen.

Bottle neck

“De fundamenten voor het huidige octrooirecht zijn gelegd aan het eind van de negentiende eeuw”, vertelt Maurice Schellekens, onderzoeker op het gebied van octrooi- en auteursrecht aan de Universiteit van Tilburg. “De industriële revolutie voltrok zich, er werden veel nieuwe uitvindingen gedaan. Over het algemeen wordt het octrooirecht dan ook gezien als een voorwaarde voor innovatie, maar het is de vraag of die stelling wel helemaal klopt. Natuurlijk wil een bedrijf de investeringen in een innovatief product kunnen terugverdienen. Dat gaat vooral op bij de farmaceutische industrie. Maar die economische investering is niet de enige bottle neck bij innovatie.”

De onderzoekers van Myriad deden hun ontdekking niet vanuit het luchtledige: de erfelijke informatie die verantwoordelijk is voor borstkanker konden zij identificeren dankzij de wetenschappelijke kennis die op dat moment al voorhanden was. “Om nieuwe kennis te vergaren is het belangrijk dat al opgedane kennis toegankelijk is”, zegt Schellekens. “Het is tegenwoordig soms heel moeilijk licenties te verkrijgen voor het gebruik van bestaande technologie. Zo kunnen eigendomsrechten innovatie dus ook tegenhouden.”