Tweet

Stoel en muis als therapeut /2 reacties

Ongeveer de helft van het kantoorpersoneel heeft last van rugklachten en een kwart van RSI. Iedereen kent de ‘hulpmiddelen’ zoals pauzeprogramma’s op de pc, de trilmuis en veel afwisselend bewegen. In werkelijkheid gaat het hier om symptoombestrijding. Stoelen en computerapparatuur bevatten grove ergonomische fouten, terwijl ergonomisch goed ontworpen producten zelfs therapeutisch kunnen werken.

“De stoel is het allerbelangrijkste bij het aannemen van een goede werkhouding”

“De stoel is het allerbelangrijkste bij het aannemen van een goede werkhouding”, legt prof. dr. ir. Chris Snijders uit. Snijders is hoofd van de afdeling Biomedische Natuurkunde en Technologie van het Erasmus MC en hoogleraar aan de faculteit Industrieel Ontwerpen van de TU Delft. “Vrij recent hebben we kunnen verklaren dat de rugpijn waar veel mensen over klagen op een heel precieze plek zit. De oorzaak is in elkaar gezakt zitten met een bolle rug, waardoor in de onderrug de banden tussen de onderste lendenwervel en de bekkenkam te lang of te hevig worden belast. Dit kan ernstige pijn geven bij de aanhechting van de banden op de bekkenkam.”

Controversieel

Deze stelling bleek controversieel, aangezien voorgaande studies zich richtten op de tussenwervelschijven. Uit de geometrie en een mechanisch model van het bovenlichaam bepaalde Snijders de biomechanisch juiste stoeleigenschappen. “Cruciaal is het achterover kantelen van het bekken voorkomen. Stoelen met een hoge, rechtopstaande, rechte rugleuning, zoals nog altijd door veel dure merken worden geleverd, zijn funest. Hierdoor drukt de rugleuning de schouders naar voren en wordt de lendensteun overruled. Dan zakt het lichaam onderuit en kantelt het bekken achterover. De consument maakt vaak de dramatische denkfout: een hoge rugleuning betekent meer steun. Ook veel verkopers weten eigenlijk bar weinig van ergonomie. De ergonomisch goede ontwerpoplossing is juist een normale lage rugleuning met een vrije schouderruimte.”

Bij bepaalde ergonomische stoelen, zoals de zitbal of de knielstoel, is de bedoeling dat de gebruiker vanzelf meer rechtop gaat zitten en daarbij ook veel van houding wisselt. Volgens Snijders is dit uitgangspunt goed, maar zakken mensen na enige tijd toch weer in elkaar. Houdingswisselingen zijn ook te bewerkstelligen met een normale lage rugleuning en een licht verend mechanisme in het stoelonderstel.

Wrijving

Een tweede cruciale fout, die is terug te vinden van kantoorstoelen tot vliegtuigstoelen, is een horizontale zitting. Snijders: “Het krachtenspel op de rugleuning duwt de persoon in de stoel naar voren. Hierdoor ontstaan wrijvingskrachten op het zitvlak, met als resultaat vaak een branderig gevoel van de billen. Ook de ontwerpoplossing hiervoor is simpel. De zitting moet een kleine hoek van ongeveer acht graden naar achteren maken met de horizontaal. Dit brengt het krachtenspel in evenwicht.” Een gladde, harde zitting maakt het schuifprobleem nog erger en zit bovendien ongemakkelijk. Volgens Snijders is een goede vuistregel dat de bekleding ongeveer drie centimeter moet inzakken bij het zitten. Ook een in dwarse richting licht gebogen zitting en rugleuning werken goed.

“De armondersteuning moet op gelijke hoogte staan met het tafelblad, maar ook de vorm is van belang. De krachten moeten namelijk loodrecht op de huid werken. Om dit te bereiken voor alle zitposities moet de armondersteuning van voor naar achteren kromgebogen naar beneden lopen. Ook is het belangrijk dat de armondersteuning blijft staan bij het verstellen van rugleuning en zitting”, aldus Snijders.

“Het is schokkend om te zien dat een groot deel van de kantoorstoelen op essentiële punten niet kloppen”

“Het is schokkend om te zien dat een groot deel van de kantoorstoelen op essentiële punten niet kloppen”, vindt Snijders. “Dat geldt ook voor de stoelen die zijn ontworpen volgens de NEN-normen die ook de ARBO-dienst hanteert. Je kunt vaak nog beter op een ouderwets keukenstoeltje gaan zitten. Er is nog teveel onkunde en onwetendheid bij fabrikanten en ontwerpers, terwijl de kennis voorhanden is en een goed ontworpen stoel niet eens duurder hoeft te zijn.”

Het paard

Voor de nekspieren is het belangrijk dat het computerbeeldscherm iets onder ooghoogte staat, zodat de gebruiker ontspannen zit zonder zijn hoofd omhoog of omlaag te houden. Naast spierklachten in de rug en nek door een verkeerde zithouding levert ook computerapparatuur, en dan met name de muis, grootschalige RSI-klachten op. Op basis van een jarenlang onderzoek van Snijders naar grijpen en knijpen van de hand ontwikkelde het bedrijf Hippus, een verzelfstandiging vanuit het Erasmus MC, een compleet nieuw type muis die spierspanningen haast volledig wegneemt. Het door Snijders opgestelde model werd daarvoor gekoppeld aan een model van nek-, schouder-, arm- en handklachten (NSAH) ten gevolge van spierspanningen die leiden tot doorbloedingsremming, ontwikkeld door Robert Krullaards, R&D Manager van het Nederlandse bedrijf Tensor, in samenwerking met dr. Gert-Jan Kleinrensink van het Erasmus MC, afdeling Neurowetenschappen.

“Het concept van de computermuis is een geniaal besturingssysteem en past bij de functies die de handen kunnen uitvoeren, maar de uitvoering ervan bevat een fundamentele fout”, vertelt Snijders. “Tijdens het bedienen van de muis raakt de hand in een verkrampte positie. Dit komt doordat de vingers continue moeten worden opgetild en gestrekt om ongewenst schakelen tegen te gaan. Langdurige handspanning geeft spierspanning en daardoor altijd klachten in de onderarm die zelfs kunnen doorlopen tot in de nek.” Verhoogde spierspanning in de diepe nekspieren kan leiden tot spierverzuring, afgeknelde zenuwen en een slechte doorbloeding in de hand, arm en nek. Voor toetsenborden is dit probleem overigens veel kleiner. Daarbij is de uitgangspositie van de handen meer ontspannen.

Ontspannen hand

Snijders schudt zijn arm los en legt de ontspannen hand met gebogen vingers op zijn bureau. De onderarm is iets gedraaid en de duim zweeft boven het bureaublad. Dit is het uitgangspunt van Het Paard, een hand die in een volledig ontspannen positie ligt. “De biometrische vormgeving van Het Paard komt direct voort uit de inwendige vorm van de hand in rusttoestand”, legt drs. ing. Paul C. Helder van Hippus uit. “De gebruiker spant zijn spieren alleen aan bij het bedienen van Het Paard. Verder geeft het rust en ondersteuning van de hand. Grijpen en knijpen, een oorzaak van RSI, kan niet meer.”

Wijs-, middel- en ringvinger liggen ontspannen op de bolling, waarop de knoppen en het scrollwiel in lijn liggen met de vingers. De pink ligt plat aan de ene, en de duim onder het tweede kootje ondersteund aan de andere kant van de bolling. De naamgeving Het Paard slaat op de ondersteunde ligging van pink en duim, zoals de benen van een ruiter te paard. De handpalm wordt volledig ondersteunt door het brede zijvlak, oftewel de vleugels, die vanaf de voorkant doorlopen tot aan de pols.

De grootte van dit vlak voorkomt dat gebruikers met een verschillende lengte/breedteverhouding van hun hand van de muis afglijden. Het vlak is bovendien licht gekanteld overeenkomstig de optimale draaiingshoek van de onderarm. Voor de esthetica zijn de vleugels aan de zijkanten opgetrokken van het bureaublad. Voor de juiste maatvoering is Het Paard leverbaar in vijf verschillende maten voor zowel de linker- als de rechterhand.

Doorwerken

De optimale rustpositie blijkt uit de zo goed als neutrale signalen van de armspierspanning tijdens electromygram (EMG) metingen. Bij een conventionele muis is duidelijk relatief veel ononderbroken spierspanning zichtbaar in het signaal. In totaal is een jaar lang veldonderzoek gedaan naar de werking van Het Paard. Alle van de 31 langdurig gevolgde testpersonen hadden in meer of mindere mate NSAH-klachten. Helder: “Na een jaar gebruik van Het Paard zijn deze klachten grotendeels en in sommige gevallen zelfs geheel verdwenen. Mensen die last hebben van RSI of NSAH-klachten kunnen met Het Paard gewoon door blijven werken met over het algemeen zeer positieve resultaten. In tegenstelling tot veel adviezen is het juist belangrijk veel te blijven bewegen voor een optimale doorbloeding. De bewegingen die de gebruiker moet maken zijn met Het Paard dan ook groter dan met een gewone muis.”

De muisalternatieven zoals een joystick of een tablet leveren wisselende ervaringen op. Bij al deze alternatieven moet de gebruiker hoe dan ook continue spierspanning leveren wat, afhankelijk van de persoon, RSI-klachten kan veroorzaken.