Tweet

Ook als je weet dat je placebopillen inneemt, ga je je beter voelen /1 reactie

Placebopillen maken dat patiënten zich beter voelen, ook als zij wéten dat ze een placebopil slikken. Dat blijkt uit onderzoek aan de Harvard Medical School. In het wetenschappelijke tijdschrift PLoSone werd hierover op 22 december 2010 gepubliceerd. Ook is het te lezen op de website van PLoSone.

De algemeen gangbare opvatting onder artsen is dat een placebo alleen effect heeft als een patiënt ervan overtuigd is dat hij echte medicijnen inneemt. Alleen al positief denken is effectief: het werkt omdat je denkt dat het werkt. Placebo’s zijn pilletjes die vaak bestaan uit alleen kalk of suiker, dus zonder actieve geneeskundige bestanddelen. Ze worden doorgaans gebruikt in klinische studies als controle voor potentiële nieuwe medicijnen. Misleiding wordt in betrouwbaar onderzoek gezien als noodzakelijk: je kunt immers alleen goed meten zolang patiënten ervan overtuigd zijn dat ze medicijnen met werkelijk geneeskundige bestanddelen slikken. Toch blijken patiënten vaak op te knappen van placebo’s.

Is liegen nodig?

Placebo’s aan patiënten geven zonder dat er eerlijk bij te zeggen, is – hoe goed bedoeld ook - eigenlijk een vorm van bedrog en daarom ethisch twijfelachtig. Professor Ted Kaptchuk, één van de onderzoekers, vroeg zich af of het eigenlijk wel nodig was om mensen om de tuin te leiden. Samen met enkele collega onderzoekers wilde Kaptchuk te weten komen of een placebo ook werkt als patiënten wèl weten dat ze neppillen slikken. ‘We besloten uit te zoeken of dat klopt. Is liegen werkelijk nodig om het placebo effect te bereiken?’

Hij organiseerde een onderzoek met tachtig proefpersonen, dat drie weken duurde. De helft van de groep kreeg geen behandeling. De andere helft kreeg de placebo en was daarvan ook op de hoogte. Ze kregen de neppillen mee in een fles waar duidelijk ‘placebo’ op stond. Ook vertelden de artsen dat placebopillen een aantoonbaar proces van zelfgenezing in lichaam en geest op gang weten te brengen. In de proefperiode van drie weken zagen patiënten en artsen elkaar drie keer. De bijeenkomsten verliepen in een prettige sfeer, daar zorgden de artsen voor. Volgens de onderzoekers droeg dit bij aan het positieve effect. ‘We zeiden er ook bij dat het placebo effect werkelijk bestaat en dat het vanzelf optreedt, ook als je er niet in gelooft’, aldus Kaptchuk.

Medisch ritueel

De groep van tachtig proefpersonen leden allen aan het prikkelbare darmsyndroom, een pijnlijke kwaal zonder bekende oorzaak. Buikkrampen en diarree worden afgewisseld met verstopping. Bijna tweederde van de patiënten zeiden dat ze opknapten als ze tweemaal per dag een pilletje uit de pot met ‘placebo’ erop innamen. Dat was bijna twee keer zoveel vergeleken met mensen die geen behandeling kregen. Daarvan knapte ruim eenderde op. In procenten: 59 procent uit de placebogroep voelde zich beter en 35 procent uit de niet behandelde groep. Opvallend was dat de uitkomsten van de ‘placebo’-groep overeenkwamen met die van het innemen van de meest krachtige gangbare medicijnen bij deze vervelende kwaal.

Positief denken speelt een belangrijke rol. Daarnaast, aldus Kaptchuk, zou het medische ritueel zelf van twee maal daags de pil innemen, ook een rol kunnen spelen. Dat ritueel herinnert de patiënt elke keer bij inname van een pil aan een aardige en betrokken dokter. Al bekend was dat het placebo effect vergroot wordt wanneer een arts tijd, aandacht en begrip voor de patiënt heeft en daarbij gezaghebbend en geloofwaardig overkomt.

Het gaat om aandacht

Hebben we hier te maken met het bekende Hawthorne-effect? Hoogleraar psychologie Roos Vonk: ‘Het leek erop dat de vrouwen (onderzochte werknemers van een fabriek – red.) harder gingen werken simpelweg doordat er een observator in hun werkruimte was en er kennelijk belangstelling was voor hun werk. De onderzoekers hadden verder niets hoeven doen: alleen de aandacht was voldoende. Dit effect - het Hawthorne-effect, naar de Hawthorne-fabriek waar het onderzoek werd uitgevoerd - staat beschreven als een ‘beroemd’ en ‘klassiek’ experiment in alle handboeken organisatiepsychologie.’
Ook schrijft zij: ‘Als mensen het idee hebben dat iemand iets heilzaams met ze aan het ondernemen is, heeft dat effect ongeacht wat de heilbrenger precies doet.’ En dit speelt ook een rol in dit onderzoek van Kaptchuk en zijn collega’s.

Kracht van placebo

Een sympathieke arts is goed voor het vertrouwen dat een patiënt in zijn genezing heeft, en dat bevordert weer het effect van het innemen van een medicijn, placebo of niet. Het uiterlijk van het medicijn speelt ook een rol: grotere pillen suggereren een sterkere werking, evenals meer keren per dag een pil nemen. Ook dure en vieze pillen hebben een positieve uitwerking.
Er zijn talloze studies die de kracht van placebo laten zien. Op Science Palooza, de blog van jonge Nederlandse wetenschappers beschrijft Tim van Opijnen achtergronden en resultaten van studies over placebo. Hij concludeert: “Mooie hoopvolle verwachtingen geven gezondere mensen.’ Ted Kaptchuk is enthousiast over de uitkomsten van dit recente onderzoek en ziet meer toepassingen, zoals bij mensen die lijden aan depressies en last hebben van lage rugpijn. Dit onderzoek was slechts kleinschalig van opzet, hij pleit dan ook voor nader onderzoek.