Tweet

PLATO aan de Zuidpool: wetenschap bij minus negentig /reageer

Vier kilometer hoogte, negentig graden onder nul en vier maanden lang totale duisternis. Voor de meeste mensen geen fijne plaats om te vertoeven. Maar voor astronomen zijn deze omstandigheden ideaal. Daarom staat er midden op Antarctica een sterrenwacht.

PLATO

Een groene en een gele opslagcontainer staan eenzaam op de besneeuwde vlakte. In de gele zitten de telescopen. Een paar witte buizen steken uit het dak richting de hemel. De groene container zorgt voor de elektriciteitsvoorziening, door middel van zonnepanelen in de zomer en dieselmotoren in de winter. Beide containers zijn zwaar geïsoleerd om de extreem lage winterse temperaturen van rond de min negentig graden Celsius aan te kunnen. PLATO, zo heet de sterrenwacht op Antarctica, werkt geheel automatisch en communiceert via een satelliet met de bewoonde wereld. Mensen zijn er in een omtrek van ruim 600 kilometer niet te bekennen.

Half december 2007 vertrok een karavaan met de twee containers vanuit de Chinese basis Zhongshan, gelegen aan de Antarctische kust, richting de Zuidpool. Op 11 januari 2008 kwamen de zeventien personen van het Chinese Polar Research Institute aan op Dome Argus, een uitgestrekt plateau op vier kilometer hoogte. Het is één van de koudste plekken op aarde en tevens de hoogste plek op Antarctica. Met vijftig graden Celsius onder nul mochten de expeditieleden niet klagen. Twee weken zijn de wetenschappers bezig geweest om PLATO, het ‘PLATeau Observatory’, klaar voor gebruik te maken. De sterrenwacht, waarvan de onderdelen gebouwd zijn door Chinese, Australische, Amerikaanse, Engelse en Nieuw-Zeelandse instituten, moet profiteren van de ideale condities op Dome Argus. Op 27 januari vertrok de karavaan weer, PLATO zelfstandig functionerend achterlatend.

Twinkelende sterren

De meeste professionele telescopen zijn tegenwoordig heel groot, of vliegen in de ruimte. De telescoopjes van PLATO, met een diameter van zo’n vijftien centimeter, lijken in eerste instantie dus niet echt geschikt voor serieuze sterrenkunde. De grootste telescopen op aarde hebben namelijk een diameter van meer dan tien meter. Toch zijn het professionele wetenschappers die met PLATO gaan werken. De ideale weersomstandigheden op Dome Argus maken het verschil.

Die perfecte condities hebben te maken met luchtonrust en vocht. Luchtonrust, meestal aangeduid met de Engelse term ’seeing’, is erg hinderlijk voor sterrenkundigen. Trillende lucht zorgt voor het bekende twinkelen van de sterren, en beperkt zo de hoeveelheid detail die sterrenkundigen met hun telescopen kunnen zien. Het was één van de belangrijkste redenen om de Hubble ruimtetelescoop te bouwen, want in de ruimte heb je hier natuurlijk geen last van. Dome Argus ligt op vier kilometer hoogte, het is er ijskoud, en de winden zijn er zeer constant, waardoor de luchtonrust ongekend laag is. De grote hoogte zorgt er bovendien voor dat wolken de sterren nooit aan het zicht zullen onttrekken.