Rusland, het buitenbeentje van de BRIC landen /reageer

Rusland, het buitenbeentje van de BRIC landen

China heet buitenlandse investeerders hartelijk welkom, maar Rusland is andere kost. De bureaucratie, de vele regels en de taalbarrière maken zaken doen complex. En hoe om te gaan met corruptie?

In het voorjaar vertrekt Erik Steinfelder, accountmanager bij Thermo Fisher Scientific, weer naar Rusland. Op het programma staan zes afspraken over de aankoop van softwaresystemen voor laboratoria. Steinfelder: “Alles is tot in de puntjes voorbereid door onze lokale vertegenwoordigers. Toch leert de ervaring dat er één of twee afspraken niet door zullen gaan.”

Waarom? “Daar krijg ik als buitenlander lastig een vinger achter. Beslissingen in Rusland gaan altijd over veel schijven. Bovendien is er de taalbarrière. Ik zie soms aan het gezicht van de vertegenwoordigers die ook tolken dat ze een vraag van mij niet letterlijk kunnen vertalen. Dat zou ongepast zijn. Maar er kan ook zomaar een afspraak bijkomen en dan word ik echt met alle egards ontvangen.”

Chemie vs. BRIC

Brazilië, Rusland, India en China - de zogeheten BRIC-landen - vertegenwoordigen een grote ontluikende afzet- en productiemarkt. Dáár liggen de grote mogelijkheden voor de chemiesector. Of zijn de BRIC’s een hype? Dit artikel is deel III uit een serie over de potentiële economische grootmachten van de toekomst en de kansen voor de chemie. Deel I ging over Brazilië, deel II over China. Binnenkort deel IV.

Buitenbeentje

Rusland is de R in ‘BRIC’, de vier landen die de afgelopen jaren grote economische groei realiseerden (zie kader). Maar Rusland is een buitenbeentje. In tegenstelling tot China, India en Brazilië groeit de bevolking er nauwelijks. Rusland is ook het enige land dat een grootmacht was in de moderne geschiedenis. Zo stuurde het als eerste mensen de ruimte in. En waar vooral China buitenlandse investeerders hartelijk welkom heet, biedt Rusland taai terrein. De bureaucratie, de vele regels en de taalbarrière maken zaken doen complex.

“De grote energiereserves en de geologische omstandigheden maken Rusland voor ons bijzonder interessant”, vertelt Shell-woordvoerder Wim van der Wiel. Rusland bezit de grootste mondiale gasreserves en is momenteel ‘s werelds grootste olieproducent. Shell is actief in het West-Siberische Salym (olie) en nabij het eiland Sachalin in de Japanse zee (olie, gas en productie van LNG).

De gas- en oliewinning vindt plaats in joint ventures, want ondernemen kan enkel in samenwerking met een Russische partner. In 2007 tekende Shell daarom een strategisch partnerschap met de Russische olieproducent Rosneft, en vorig jaar met Gazprom Neft. Toch verloopt ondernemen in Rusland ook voor Shell niet zonder slag of stoot. Eind 2006 dwong het Kremlin Shell om zijn belang in Sachalin te verminderen van 50 naar 25 procent. Ook ging onlangs een grote concessie in de Karazee (poolgebied), waar veel grote oliemaatschappijen belangstelling voor toonden, naar concurrent Exxon.

Maar het onmetelijke land biedt meer dan olie en gas alleen. Rusland is het enige land dat álle elementen van het periodiek systeem herbergt. De belangrijkste exportproducten uit de mijnbouw zijn op dit moment aluminium, nikkel, koper en ijzer. En Rusland is traditioneel groot in kunstmest. Bekende fabrikanten zijn Eurochem (qua volume de tiende grootste kunstmestfabrikant ter wereld), Acron en PhosAgro.

Over de BRIC-landen

Jim O’Neill, econoom bij investeringsbank Goldman Sachs, introduceerde de term BRIC in 2001. Het acroniem staat voor Brazilië, Rusland, India en China, de vier landen met de grootste groeicijfers op de lijst van wereldeconomieën. Wanneer zij zo doorstomen, voorspelde O’Neill, zullen de BRIC’s in het jaar 2050 de huidige G7-landen voorbijstreven.
De afgelopen tien jaar maakten de BRIC’s hun naam als groeimarkten waar. In 1990 waren de BRIC’s goed voor 11 procent van de wereldeconomie, en nu al een kwart. Tezamen waren ze goed voor bijna de helft van de wereldwijde economische groei in het afgelopen decennium. Goldman Sachs verwacht nu dat de BRIC-landen in 2050 goed zijn voor meer dan 40 procent van het wereldwijde bruto binnenlands product (bbp). Onderling zijn de verschillen groot. India is nu goed voor 9 procent van de totale productie van de wereldeconomie, terwijl dat volgens Goldman Sachs zal stijgen tot circa 18 procent rond 2040. De bijdrage van China zal, als vergrijzing een serieus effect heeft, juist dalen van 30 procent nu tot ongeveer 18 procent in 2040.
Daaruit blijkt meteen de grote drijvende kracht achter de economische groei in de BRIC’s: het grote aantal inwoners en de bevolkingsgroei. Samen vertegenwoordigen de BRIC‐landen maar liefst 2,8 miljard mensen, ruim 40 procent van de totale wereldbevolking. En waar Europa en de VS rap vergrijzen, laten de BRIC’s (Rusland uitgezonderd) juist een grote bevolkingsgroei zien. De BRIC’s vertegenwoordigen samen ook 45 procent van alle werknemers.
Dit jaar zal volgens het IMF de economische groei in de BRICs 6,1 procent bedragen, terwijl Europa en de VS het beide met 1,8 procent moeten doen. De grote vraag is uiteraard of de BRIC-landen zulke grote groeiers blijven. Goldman Sachs concludeerde eind 2011 dat de absolute hoogtijdagen voorbij zijn. De grootste groei tot nu toe dateert uit 2007 (9,7 procent). “De opkomst van de BRIC’s en het aandeel van opkomende economieën in de wereldeconomie hebben nog een lange weg te gaan. Maar de grootste verandering in de bijdrage aan groei van de wereldeconomie heeft al plaatsgevonden”, stelt het laatste BRIC-rapport van de investeringsbank.
De BRIC’s vormen geen enkele officiële associatie, maar kwamen in 2009 wel bij elkaar in Jekatarinburg (Rusland) naar aanleiding van de steeds bekender wordende term. Ze maakten op deze topontmoeting afspraken voor nauwere samenwerking. Ook planden ze een vervolgafspraak, maar die heeft nog niet plaatsgevonden. China nodigde daar overigens ook Zuid-Afrika voor uit, waarmee de juiste term misschien wel BRICS.

De Russische petrochemie is bescheiden. Veel kunststoffen worden geïmporteerd, een gat waar onder andere Solvay en Dow insprongen. Solvay bouwt in een joint venture met BASF en het Russische chemiebedrijf Sibur (een dochter van Gazprom) onder de naam RusVinyl een PVC-fabriek bij Nizhny Novgorod (420 kilometer ten oosten van Moskou). De fabriek (kosten: 750 miljoen euro) moet eind 2012 in bedrijf zijn, zal 330.000 ton PVC per jaar produceren, en komt naast een nieuwe ethyleenkraker van Sibur.

De joint venture Dow Izolan omvat een polyurethaanfabriek in Vladimir (200 kilometer ten oosten van Moskou) die in 2009 werd opgestart. “De Russische overheid wil verder kijken dan olie- en gaswinning en investeren in innovatieve, hoogtechnologische ontwikkelingen”, liet het bedrijf bij de start van de bouw in een persbericht weten. Onlangs tekende Dow ook intenties tot samenwerking met de het innovatiecentrum Skolkovo (energie) en het hightech staatsbedrijf Rusnano (nanotechnologie).

Ook DSM en AkzoNobel hebben zijn actief in Rusland via joint ventures. AkzoNobel heeft rondom Moskou productiefaciliteiten voor decoratieve verf, industriële verf en poedercoatings. DSM produceert engineering plastics en heeft een diervoerdermengfabriek. Dick Bongard, general manager van DSM in Moskou: “Een belangrijke trend in Rusland is het vervangen van importen door lokale productie, met name in landbouw en vervoer.” Als belangrijkste verschil met Nederland noemt ook Bongard regelgeving. “In westerse ogen gaat niets hier gemakkelijk of effectief. Je moet duidelijk weten wat je wilt en je niet laten terughouden door eindeloze documentatievereisten.”

Corruptie

“Nederlanders zijn geneigd Rusland te zien als een stukje Europa, maar de mores zijn totaal anders”, vertelt Ruslandkenner Hans Van Koningsbrugge van het Rusland-Nederland Centrum (Rijksuniversiteit Groningen). “Rusland heeft een sterk bureaucratische en hiërarchische traditie. Snel-snel werkt niet, zaken doen vergt tijd en maatwerk. Zo kan er een formeel en informeel standpunt bestaan. Daar moet je je in verdiepen.” Na 18 jaar onderhandelen is Rusland eind vorig jaar toegetreden tot de Wereldhandelsorganisatie. Zal dat de papieren rompslomp verminderen? “De tijd zal het leren”, antwoordt Koningsbrugge sceptisch.

Thermo Fisher Scientific-accountmanager Steinfelder kent de bureaucratie uit de praktijk. “Je denkt op enig moment dat een zaak rond is, maar dan duiken er telkens weer nieuwe ‘poppetjes’ op.” Bij een bezoek van een Russische delegatie aan onze Nederlandse vestiging brak er bijna paniek uit toen bleek dat er geen bedrijfsstempel bestond. Steinfelder: “Dat was nodig voor de visa. Gelukkig bleek de portier van een klant die we bezochten er één te hebben.” Woordvoerder Erik De Leye van Solvay relativeert: “Grote buitenlandse projecten zijn altijd complex en vergen tijd. Wij zien vooral een goede markt in Rusland. Dat we een partner hebben maakt het makkelijker. Ook krijgen we veel steun van de gouverneur.”

Een heikel punt is corruptie. Rusland bekleedt een ‘toppositie’ op de corruptie-index van Transparancy International: het land staat 143e in de ranglijst van 172 landen, terwijl Nederland op plaats 7 staat. Van Koningsbrugges advies bij alles wat naar corruptie ruikt, is overduidelijk: nóóit in meegaan! “Het maakt je chantabel en je weet nooit wanneer het tegen je wordt gebruikt. Bovendien zegt het ook iets over je partner.” Nog meer Rusland-tips? “Neem áltijd een gediplomeerde eigen tolk mee. En weet dat Nederlanders een streepje voor hebben. Niet alleen vanwege Peter de Grote. We zijn ook grondleggers van grote sectoren, zoals de metaalindustrie, het postwezen en de marine.”

Dit artikel verscheen eerder in Chemie Magazine.

Ook interessant:

De nieuwste fruitgeuren komt uit de fabriek
Zelfreparerende coating doet natuurlijk groei na
Bruisend Brazilië biedt kansen voor wie geen omhelzing vreest

Lees ook

Reageren via Facebook

Reacties

Over Marga van Zundert

Marga van Zundert is wetenschapsjournalist. Zij schrijft voor vakbladen en maakt kinderboeken over wetenschap. Ook is ze redacteur bij het Wereldpodium.